Personifikacja energii kosmicznej, uosobienie kobiecej siły i kobiecego gniewu, wojowniczka pokonująca zło – bogini Durga stanowi odwrócenie wizerunku kobiety indyjskiej jako istoty podporządkowanej mężczyźnie.

Nie ma chyba religii całkowicie jednolitej i wolnej od wewnętrznych podziałów. Hinduizm nie jest tu wyjątkiem, a złożoność wierzeń składająca się na ten system religijny, wynikająca m.in. z różnic regionalnych, sprawia, że wielu badaczy mówi nawet o istnieniu kilku hinduizmów. Mówiąc o podziałach wewnętrznych w łonie tej religii należy wspomnieć przede wszystkim o trzech głównych nurtach: wisznuizmie, śiwaizmie oraz śaktyzmie. W pierwszym z nich centralnym bóstwem jest Wisznu oraz jego liczne awatary, w drugim za jedynego boga uważany jest natomiast Śiwa. Nas jednak najbardziej interesuje śaktyzm – nurt, w którym największe znaczenie posiada uwielbienie pierwiastka żeńskiego, utożsamianego z płodnością i witalnością. Centralną postacią śaktyzmu jest więc bogini, nazywana Śakti lub Dewi.

Idea boskiej kobiecości, mająca korzenie w wierze w niewyczerpaną energię, od aktywności której zależy funkcjonowanie świata, może wywodzić się z czasów istnienia pierwszej potwierdzonej historycznie cywilizacji na terenie subkontynentu indyjskiego, czyli Cywilizacji Doliny Indusu. Rozwinęła się ona ok. 3300 r. p.n.e., a znaleziska archeologiczne z jej terenu (obecny Pakistan) w postaci wykonanych z terakoty, nagich lub skąpo odzianych kobiecych statuetek o wyeksponowanych cechach płciowych bądź z motywem rośliny wyrastającej z łona, a także miniaturowych figurek w kształcie yoni, a więc kobiecych narządów płciowych, świadczą, że podstawą, a przynajmniej niezwykle istotną częścią, religii w Cywilizacji doliny Indusu był kult Bogini Matki oraz związanej z nią płodności. Kult ten stracił na znaczeniu ok. II w. p.n.e. wraz z przybyciem Ariów na tereny subkontynentu indyjskiego, gdy religijną wyobraźnią jego mieszkańców zawładnęły bóstwa płci męskiej. W następnych latach, określanych mianem okresu wedyjskiego, funkcjonowały wprawdzie bóstwa płci żeńskiej, kojarzone z takimi abstrakcyjnymi zjawiskami jak noc, jutrzenka, przestrzeń, nie miały one jednak tak wysokiej pozycji jak niegdyś Bogini Matka.

Kolejne zmiany w religijności indyjskiej zaczęły następować dopiero w okresie puran, czyli od I w. n.e. Znaczenie ponownie zyskała idea boskiej kobiecości – w hinduskim panteonie pojawiły się nowe boginie, które zdobyły trwającą do dziś popularność. Do najważniejszych bóstw żeńskich należały: Saraswati (partnerka boga Brahmy), Lakszmi (żona Wisznu), oraz Parwati (małżonka Śiwy). Obok nurtu przedstawiającego boginie jako partnerki wielkich bogów, do głosu zaczął dochodzić nurt śaktycki, który pierwszorzędne znaczenie przypisuje Bogini jako takiej. W obrębie śaktyzmu rozwija się kult złowrogich aspektów Bogini personalizowanych pod postacią takich bogiń jak: Durga, Kali czy też tantryckie mahawidje.

Durga, której imię oznacza „nieprzystępna”, to jedna z groźnych postaci Dewi. Jest samowystarczalna i niezależna od bóstw płci męskiej. To wojowniczka zrodzona w momencie, gdy bogowie okazali się całkowicie bezradni. Według mitów indyjskich w pewnym momencie historii wszystkie trzy światy zostały opanowane przez demony, którym przewodził Mahisza (Bawół). Demon ten nie mógł zostać pokonany przez boga ani przez mężczyznę, siał więc postrach również w szeregach hinduskich niebian. Wisznu i Śiwa dali upust swej bezradnej wściekłości, a z gniewu ich powstała świetlista kula, z której wyłoniła się porażająca pięknością kobieta. Przedstawiła się jako Durga, forma najwyższego boga Brahmy. Zgodnie z tym mitem bogini była całkowicie uzbrojona i przygotowana do walki z demonami, co miało stanowić cel jej istnienia; inne legendy mówią jednak, że to bogowie wyposażyli Durgę w swoje atrybuty. Wszystkie podania są jednak zgodne co do tego, że bogini nie zwlekając rzuciła się do walki z demonami Mahiszy. Pokonała je, walka z samym przywódcą okazała się jednak długa i trudna – Mahisza wielokrotnie zmieniał postać cielesną unikając śmiertelnych ciosów bogini. W końcu jednak Durga przeszyła demona trójzębem, a następnie obcięła mu głowę.

W ikonografii Durga przedstawiana jest jako kobieta o ośmiu lub dziesięciu ramionach, z których każde dzierży broń, m.in. trójząb, miecz, i dysk. Bogini dosiada tygrysa lub lwa. Często wykorzystywanym motywem jest Mahishasurmardini – Durga walcząca z Mahiszą, zwłaszcza w okresie święta zwanego Durga Pudźa. Durga ma również spokojniejsze oblicze, ukazujące ją jako troskliwą, kochającą matkę ludzkości, chroniącą swych wyznawców przed nędzą i złem. Bogini ta czczona jest w całych Indiach, szczególnym uwielbieniem cieszy się jednak w Bengalu Zachodnim. To niezwyciężona wojowniczka, będąca symbolem zwycięstwa dobra nad złem. Stanowi odwrócenie stereotypowego postrzegania kobiety indyjskiej jako istoty całkowicie podporządkowanej mężc

Bogini ta czczona jest w całych Indiach, szczególnym uwielbieniem cieszy się jednak w Bengalu Zachodnim. To niezwyciężona wojowniczka, będąca symbolem zwycięstwa dobra nad złem. Stanowi odwrócenie stereotypowego postrzegania kobiety indyjskiej jako istoty całkowicie podporządkowanej mężczyźnie – Durga nie tylko nie potrzebuje męskiej opieki i pomocy, ale przed jej gniewem drżą najważniejsi bogowie hinduskiego panteonu.

Blanka Katarzyna Dżugaj