Siostra zawiązuje bratu nić wokół nadgarstka, w zamian za co otrzymuje upominek i obietnicę ochrony. Raksza Bandhan to celebracja związku między dwiema osobami – kiedyś między rodzeństwem, dziś coraz częściej między przyjaciółmi. W tym roku mieszkanki Kolkaty zawiązały rakhi na nadgarstkach afgańskich imigrantów.

Raksza (w zapisie angielskim najczęściej „Raksha”) Bandhan to jedno z najstarszych hinduskich świąt. Celebruje ono miłość między siostrą i bratem, podkreślając znaczenie łączącej ich nierozerwalnej więzi. Raksza dosłownie oznacza „ochronę”, bandhan natomiast znaczy „więź”. Na czym to święto polega? Oczywiście, krewni i przyjaciele odwiedzają się nawzajem, spotykają na wspólne ucztowanie i wymieniają się prezentami, clue Raksza Bandhan tkwi jednak w pewnym konkretnym obyczaju. Tego dnia bowiem siostra zawiązuje świętą nić, zwaną najczęściej rakhi, wokół nadgarstka brata – w zamian brat obiecuje opiekować się nią i chronić od wszelkiego zła. Ponadto siostra wykonuje na czole brata znak masą z pasty sandałowej.

Raksza Bandhan to święto ruchome, którego data różni się w zależności od roku. Zawsze obchodzone jest ono podczas pełni księżyca w miesiącu Śrawan – w tym roku moment ten przypadł na dzień 22 sierpnia. Teoretycznie rakhi można zawiązać w dowolnym momencie dnia, są jednak momenty lepsze i gorsze. Co roku astrologowie wyznaczają śubh muhurta, czyli czas uważany za optymalny do przeprowadzenia rytuału (w tym roku był to okres między godziną 13:42 a 16:18). Rodzeństwo, które zdecyduje się na ten moment będzie cieszyć się większą przychylnością bogów. Bez względu na datę święta zaleca się unikanie zawiązywania nici późnym wieczorem i wczesnym rankiem.

Skąd pochodzi zwyczaj wiązania rakhi? Korzenie tego święta są niejasne, jak w przypadku wielu innych świąt i obrzędów hinduskich z pomocą i wyjaśnieniem przychodzą jednak mitologia i zabytki literackie. Podaje się kilka rodowodów Raksza Bandhan, największą popularnością cieszy się jednak opowieść o Krysznie i Draupadi. Zgodnie z przekazem eposu zatytułowanego Mahabharata, księżniczka Draupadi zawiązała rakhi na nadgarstku Kryszny – wcielenia boga Wisznu, gdy ten zranił się w palec podczas używania swej broni w formie bojowego dysku przeciwko królowi Śiśupali. Dłoń bóstwa krwawiła, księżniczka oderwała więc kawałek swojego sari i owinęła nim ranę. Kriszna był tak poruszony tym gestem, że w zamian poprzysiągł, iż zawsze pojawi się tam, gdzie będzie to konieczne, aby ją chronić i opiekować się nią. Dawniej rakhi miała postać czerwonej nici, dziś coraz częściej przybiera ona postać mniej lub bardziej ozdobnej bransoletki. W takiej biżuteryjnej formie rakhi noszą zarówno kobiety, jak i mężczyźni.

Niegdyś, gdy kobiety były całkowicie podporządkowane męskim krewnym, w tym braciom, Rakszha Bandhan odnosiło się wyłącznie do rodzeństwa. Święto to miało też całkowicie religijny charakter. Dziś coraz częściej przybiera postać okazji do rodzinnych spotkań i okazania przywiązania – niekoniecznie do rodzeństwa w dosłownym tego słowa znaczeniu. Rakhi zawiązują bowiem przyjaciele, dalecy krewni, wnuki i dziadkowie. Brat może zawiązać nić na nadgarstku siostry nie oczekując od niej faktycznej ochrony, lecz miłości i wsparcia. W tym roku udowodniła to partia Trinamool Congress (TMC) ze stanu Bengal Zachodni – jej działaczki zorganizowały w Kolkacie event, w czasie którego zawiązały rakhi na rękach mieszkańców pochodzących z Afganistanu. Był to oczywisty gest solidarności z ludźmi (nie tylko kobietami), których kraj ojczysty znalazł się w poważnym niebezpieczeństwie.

Niewykluczone, że taki sposób postrzegania Raksza Bandhan zapoczątkował Rabindranath Tagore – wybitny pisarz, jedyny indyjski laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury. Podczas podziału jego rodzinnego Bengalu w 1905 roku i związanych z nim waśni religijnych zachęcał on hinduskie i muzułmańskie kobiety do wiązania rakhi mężczyznom z innej społeczności i uczynienia ich w ten sposób braćmi. Noblista chciał w ten symboliczny sposób przeciwdziałać podziałom i konfliktom między hindusami a muzułmanami. Święto to – podobnie jak wiele hinduskich świąt – w ciągu tych ostatnich kilkudziesięciu lat znacznie zmieniło swój charakter i poszerzyło swoje znaczenie. Symbolika stała się bardziej uniwersalna, a do udziału w symbolicznych działaniach włączeni również przedstawiciele innych indyjskich wspólnot religijnych oraz cudzoziemcy. Warto pamiętać jednak o tradycji i początkach tego święta za każdym razem, gdy w indyjskich filmach, mediach społecznościowych lub pośród indyjskich znajomych trafimy na obraz kobiety zawiązującej rakhi mężczyźnie.

Blanka Katarzyna Dżugaj