Mieliśmy już okazję przedstawić Wam sikhizm jako jedną z młodszych religii światowych – dziś chcemy poszerzyć wiedzę na ten temat. Skupimy się na cechach charakterystycznych sikhijskiego stylu życia i fizycznych oznakach tożsamości zwolenników nauk Guru Nanaka, a także społeczno-politycznym kontekście w jakim dziś mówi się o sikhizmie i regionie w którym się ta wiara narodziła.

W końcu XVII wieku tożsamość sikhijska była już wyraźnie ukształtowana, ale jednocześnie zagrożona z powodu prześladowań sikhów ze strony władców muzułmańskich. W tym czasie doszło do wykształcenia się wielu instytucji, ale też codziennych zwyczajów, które miały na celu zarówno podkreślenie sikhijskiego poczucia odrębności i wzmocnienia wiary w siebie wśród prześladowanych sikhów, jak i zinstytucjonalizowanie sikhijskich form „samoobrony”. Tym, co zostało zalecone już wtedy przez ostatniego ludzkiego Guru Gobind Singha, a trwa do dziś jest zwyczaj noszenia tzw. „Pięciu Ka” (p. pańdź kakar). Jest to pięć przedmiotów, których pendżabskie nazwy zaczynają się na literę „ka”, a które powinien mieć zawsze przy sobie każdy religijny sikh. Są to:

• Włosy (keś). Nieścinane włosy to jedna z najważniejszych kwestii dla sikhów. Zachowanie długich włosów i brody uznaje się czasem za wyraz uszanowania doskonałości boskiego dzieła. Skoro ludzkie włosy rosną to znaczy, że tak ma być i nie powinno się w ten proces ingerować.

• Grzebień (kangha). Kangha to mały, drewniany grzebień używany podczas codziennych dwóch czesań, które są zalecane sikhom. Dbałość o własne włosy symbolizuje dodatkowo wezwanie do uporządkowanego i zorganizowanego życia oraz samodyscypliny.

• Bransoleta (kara). Żelazna bransoleta, którą powinno nosić się cały czas, ma zwracać uwagę wiernego na odpowiedzialność za własne czyny oraz przypominać, że we wszystkim co robi powinien kierować się naukami guru.

• Spodenki (kaćera). Krótkie spodenki noszone pod ubraniem początkowo miały bardzo praktyczną funkcję – miały sprawić by sikhijski mężczyzna był zawsze gotowy do walki czy innego działania i zupełnie niezależny od okoliczności. Z czasem kaćera nabrały symbolicznego znaczenia i odnoszą się do potrzeby samokontroli (również seksualnej) i gotowości do służenia społeczności zawsze i wszędzie.

• Sztylet (kirpan). Do niedawna sikhowie inicjowani do służby społeczności nosili długie miecze – praktyczny i symboliczny wyraz walki o wolność do wyznawania swojej wiary. Dziś sikhowie noszą niemal wyłącznie malutki sztylet – o symbolicznej już tylko wymowie.

Oprócz powyższych pięciu oznak, które nosić powinien każdy religijny i w pełni religijnie inicjowany sikh niezwykle ważną i jedną z najczęściej kojarzonych praktyk sikhijskich jest noszenie turbanu. Poza wymiarem praktycznym, jakim jest zabezpieczenie, długich przecież, włosów, noszeniu turbanu przydano wiele dodatkowych znaczeń. Skupiają się one jednak wokół twierdzenia, że jest to symbol doskonałości duchowej, duchowego rozwoju i szczególnej więzi z bogiem. Turban uznaje się za „koronę”, która zdobi głowę dążącego do doskonałości sikha. Ze względu na absolutnie szczególne miejsce jakie jest zarezerwowane w sikhizmie dla turbanu prawo świeckie (nie tylko w Indiach) zostało dostosowane tak, aby rolę tego obyczaju uszanować. Pomimo trwających dyskusji, jeśli chodzi o między innymi: zdjęcia w turbanie do oficjalnych dokumentów czy potrzebę rozwiązania turbanu np. na lotnisku (tu nawet wspomnieć można głośny incydent na warszawskim Okęciu), w większości przypadków prawo i sikhijskie potrzeby nie są w konflikcie. Drobnym, acz istotnym, przykładem jest chociażby to, że sikhowie noszący turban zwolnieni są z noszenia kasku w czasie jazdy motocyklem. Jest tak w wielu miejscach, gdzie zamieszkuje liczna mniejszość sikhijska (poza Indiami jest to np. Kanada, Wielka Brytania, Singapur).

Większość wspomnianych wyżej tradycji powstała lub zyskała na znaczeniu w XVII w., czyli w czasie niezwykle trudnym dla sikhów. Jak wspomnieliśmy w pierwszym tekście, niejeden sikhijski przywódca stracił życie w wyniki prześladowań. Walka – również fizyczna – była jedynym rozwiązaniem i szansą na przetrwanie dla tej wspólnoty. W tym czasie rozwinęła się praktyka zbrojnej walki przeciwko prześladowcom. W czasie tych kilkuset lat sikhijskie dokonania na tym polu (a także wcześniejsza tradycja Pendżabu, jako regionu granicznego i zagrożonego bezustannie najazdami) sprawiła, że Pendżabczycy znani są jako świetni i zdyscyplinowani żołnierze. Korzystali z tego, mając w pamięci własne gorzkie doświadczenia, również Brytyjczycy. Sikhowie zarówno w czasach brytyjskich, jak i dziś zasilali wiele doborowych jednostek brytyjskiej armii.

Wojowniczych duch w pokojowych sikhach nie ginie i dziś, szczególnie w obliczu wielkiej polityki. Warto wspomnieć o jeszcze jednym temacie, który co jakiś czas wraca i rozgrzewa opinię publiczną w Indiach i w południowoazjatyckiej diasporze. Mowa o sikhijskim separatyzmie. Silna tożsamość sikhijska oraz wiele prześladowań, których doświadczyli zarówno w czasach muzułmańskich, jak i w brytyjskich czy nawet już w niepodległych Indiach sprawiają, że istnieje silny ruch walczący o niepodległość Pendżabu i stworzenie na tym obszarze niezależnego państwa sikhijskiego – Khalistanu. Na dziś nie ma takich szans i raczej traktować należy to w kategoriach myślenia życzeniowego, ale kto wie co przyniesie przyszłość?

Krzysztof Gutowski