Wśród starożytnych miast – tych ważnych i tych drugorzędnych – wiele znanych jest jedynie ze wzmianek w źródłach pisanych lub inskrypcji czy też nazw na monetach. Tak, jest też w przypadku starożytnej perskiej Natounii. A dokładniej… tak było! 

Archeolodzy i historycy wiedzieli, że to perskie (a dokładniej partyjskie – ok 2 tys. lat temu) miasto leżało nad rzeką Kapros, czyli dzisiejszym Zabem w górach Zagros. We wtorek, 19.07.2022) w renomowanym piśmie Antiquity pojawił się artykuł, w którym zespół badaczy z Niemiec i Iraku dowodzi, że niezlokalizowane dotychczas miast jest prawdopodobnie tożsame z górską fortecą Rabana-Merquly w irackiej części Kurdystanu. Ich zdaniem to stanowisko archeologiczne spełnia wszystkie kryteria, które umożliwiają hipotezę, że to właśnie Natounia.

Badania w Rabana-Merquly trwają od lat. Miejsce to było zamieszkałe i odgrywało istotną rolę od czasu Partów, przez Sasanidów, okres muzułmański, aż do nowożytności. Znajdowała się tam forteca i liczne budowle obronne wkomponowane w górzysty krajobraz. Identyfikację ze wspomnianym miastem-widmo umożliwia analiza nowo odkrytych płaskorzeźb przedstawiających króla Partów, a także wspomniana lokalizacja – dolny bieg Zabu.

Ważnym elementem najnowszych znalezisk – a także dodatkowym wsparciem dla proponowanej identyfikacji – jest fakt, że miasto to było nie tylko wielką fortecą, ale też miejscem kultu. I to kultu szczególnego i bardzo istotnego. Odkryto bowiem sanktuarium i wodospad, który pojawiał się po ulewnych deszczach. Kamienne kanały i rzeźby, które tam znaleziono wskazują na związek ze staroirańską boginią Anahitą – personifikacją życiodajnych wody oraz jej leczniczych i płodnościowych aspektów. Stanowiła jedną z form pod którymi czczona była niemal uniwersalna bogini matka. Szczególnie, gdy doszło do stopienia kultu Anahity i niektórych innych bogiń starożytnego Bliskiego Wschodu – np. Isztar. Kult tej bogini miał charakter synkretyczny i dlatego do pewnego stopnia ponadregionalny. Anahita była czczona na wielkim obszarze Persji i Bliskiego wschodu przez wiele wieków, aż do czasów ikonoklastycznych działań za czasów Sasanidów.

Hipoteza mówiąca o tym, że Rabany-Merquly to starożytna Natounia jest bardzo ciekawa i to nie tylko dla specjalistów. Jest bowiem dowodem na to, że, że tajemnice starożytności nadal można rozwiązywać, a prace archeologów nie polegają jedynie na pogłębianiu wiedzy o dobrze znanych stanowiskach, ale potrafią zaskoczyć i przynieść coś nowego.  Po drugie zaś to kolejny pretekst by zwrócić – choćby na moment i choćby tylko część – publicznej uwagi na targane dziś niepokojami i wojnami obszary Azji, które były przecież miejscem wielowiekowego trwania wspaniałych i wartych poznawania cywilizacji starożytności.

Krzysztof Gutowski