Gdy nastaje ramadan zamykają się wrota piekieł – miał powiedzieć Mahomet. 2 kwietnia muzułmanie na całym świecie rozpoczęli miesiąc postu, pokuty i oczyszczania z grzechów.

Ramadan to nazwa dziewiątego miesiąca kalendarza muzułmańskiego. Dlaczego spośród wszystkich dwunastu miesięcy w roku właśnie ramadan ma wyjątkowe znaczenie? Według tradycji to właśnie w tym miesiącu anioł Dżibril (Gabriel) objawił Mahometowi Koran, czyli świętą księgę islamu – konkretnie pierwsze jej sury, kolejne objawienia miały bowiem miejsce na przestrzeni kilkunastu lat, a Koran formował się przez długi czas.

Ramadan to czas pokuty, oczyszczenia z grzechów, przypomnienia, że każdy może stać się głodny i spragniony i należy wspierać tym, którzy w życiu mają mniej szczęścia, a także nowego początku. Czas, w którym wierni, poprzez przestrzeganie zasad związanych z tym okresem, mogą uzyskać przebaczenie od Boga. Jakie to zasady? Przede wszystkim post (arab. saum), jeden z pięciu obowiązków każdego muzułmanina (obok wyznania wiary, modlitwy, jałmużny i pielgrzymki). Trudno powiedzieć, w jaki sposób post pojawił się w islamie i zyskał tak wysoką rangę. Zdaniem niektórych badaczy, już pogańscy mieszkańcy Mekki pościli dziesiątego dnia miesiąca muharram, aby odpokutować za grzechy i uniknąć suszy. Inni naukowcy uważają, że zwyczaj postu przeniknął do islamu z kościołów syryjskich bądź z tradycji żydowskiej. W tym drugim przypadku eksperci mają na myśli post z okazji Dnia Odkupienia, obchodzonego na pamiątkę powrotu Mojżesza z Góry Synaj. Prawdopodobnie trwał on kilka – najwyżej dziesięć – dni, i w takiej formie przyjął go Mahomet. Z czasem jednak prorok mocno pokłócił się z żydami z Mekki, w efekcie czego zmienił wiele obrządków, które do islamu wprowadził z judaizmu – m.in. zmienił kierunek modlitwy (z Jerozolimy na Mekkę), zwiększył liczbę modlitw w ciągu doby (do pięciu) oraz właśnie wydłużył post.

Każdemu, kto myśli, że ramadan polega na głodówce w ciągu dnia i wielkim obżarstwie i zabawach w nocy, chciałabym uzmysłowić, że nie jest to ani tak proste, ani łatwe. Przede wszystkim, postu w ramadanie nie należy sprowadzać jedynie do zakazu jedzenia i picia. Jego idea wyraża się w słowie saum – powstrzymywanie się, chodzi bowiem o praktykowanie powściągliwości. Lista czynności prowadzących do przerwania postu obejmuje więc także wciąganie dymu papierosowego, przełykanie śliny, seks, napad wściekłości lub apopleksji, ale też wszelkie niemoralne zachowania, w tym nieczyste i nieżyczliwe myśli. Złamanie postu następuje więc tak samo, gdy połknie się lek przeciwbólowy (nawet bez popijania wodą), jak i kłamiąc czy plotkując o nielubianej koleżance.

Po drugie, ramadan wyznaczany jest na podstawie kalendarza księżycowego, co oznacza, że przypada na różne pory roku – każdego roku ramadan rozpoczyna się 10–12 dni wcześniej niż poprzedni. W tym roku zaczyna się 2 kwietnia, a kończy 1 maja, czyli nie najgorzej – zimą i wczesną wiosną dni są krótsze, co oznacza, że nie trzeba pościć tak długo, jest chłodno, więc brak wody nie doskwiera aż tak bardzo, zwłaszcza, że ludzie mniej się pocą. Równie dobrze może jednak wypaść w środku lata. Przetrwanie całego dnia bez choćby łyka wody, w czasie lipcowych upałów np. w Egipcie, to ogromne wyzwanie. Ci, którzy mogą sobie na to pozwolić, starają się przesypiać jak największą część dnia, życie nie zamiera jednak całkowicie – wciąż trzeba chodzić do pracy, zajmować się domem…I tak przez 30 dni. Owszem, w niektórych krajach skraca się godziny pracy, nie jest to jednak absolutną normą. A co z tak ekstremalnym przypadkiem jak te rejony Skandynawii, gdzie dzień trwa czasami 20 godzin? W takich częściach świata muzułmanie mogą pościć tak, jak ich współwyznawcy w Mekce lub najbliższym im kraju muzułmańskim. Natomiast muzułmańscy astronauci przebywający w kosmosie planują praktyki religijne w strefie czasowej ich ostatniego miejsca na Ziemi.

Bóg jest okrutny? Zgodnie z wierzeniami muzułmanów Bóg nigdy nie stawia przed człowiekiem większego wyzwania niż jest on w stanie podjąć. W praktyce oznacza to, że nie każdy ma obowiązek pościć dokładnie w ramadanie – z postu zwolnione są m.in. osoby starsze lub chore, dzieci, kobiety w ciąży, sportowcy, osoby w podróży czy kobiety w czasie menstruacji. Wierni ci mogą „odrobić” post, gdy będą do tego zdolni, przy czym nie dotyczy to dzieci i seniorów – oni nie muszą pościć w ogóle. „Odrobić” post mogą także osoby, które przegrały z pragnieniem lub głodem – jeśli zdarzyło się komuś zjeść w ciągu dnia kanapkę, może o ten stracony dzień przedłużyć post. To trudne, bo ramadan kończy się wystawną ucztą, z której trudno zrezygnować, niemniej – możliwość naprawienia winy istnieje. Jest też inna opcja: za każdy dzień przerwanego postu można popracować jako wolontariusz na rzecz biednych bądź ufundować posiłek osobie potrzebującej.

Dobrze, ale kiedy właściwie należy pościć? Zgodnie z wytycznymi islamu, jedzenie i picie jest dozwolone od zmierzchu do świtu, a konkretnie – zgodnie z przekazem Koranu – do momentu, gdy biała nić światła stanie się odróżnialna od ciemnej nici nocy o świcie. Mało to precyzyjne, przez lata początek i koniec postu obwieszczali więc „heroldowie”, którzy chodząc po ulicach bili w bębny lub dzwonki. Dziś momenty te wyznaczane są znacznie wcześniej przy pomocy nowoczesnej technologii i każdy może sprawdzić w internecie lub w aplikacji na smartfona godziny, w których musi zakończyć jedzenie lub wręcz przeciwnie: zabrać się za ramadanową kolację.

Ramadan to czas zwiększonej religijności, ale także intensywniejszego wejrzenia w swoje życie duchowe, hojności dla tych, którym powiodło się gorzej. To czas intensywnych modlitw, ale i bogatego życia towarzyskiego – spotkań z rodziną i przyjaciółmi, spędzania czasu w gronie bliskich na ramadanowych posiłkach. W praktyce wygląda to następująco: muzułmanie wstają wcześnie, by zjeść śniadanie, zwane suhur, oraz odbyć poranne modły. Potem zazwyczaj można się jeszcze przespać, zwłaszcza latem, gdy dzień zaczyna się o bardzo wczesnej porze. Po całym dniu poszczenia, następuje modlitwa o zachodzie słońca. Niektórzy muzułmanie przerywają post lekką przekąską z daktyli jeszcze przed modlitwą (ale po zachodzie słońca, rzecz jasna), inni czekają z tym do kolacji. Po modlitwie muzułmanie gromadzą się w domach (rodzinnych bądź przyjaciół) lub w meczetach, na posiłek zwany iftar. Biedniejsi lub samotni muzułmanie mogą zjeść iftar w publicznych stołówkach organizowanych np. przy meczetach bądź rozstawianych na ulicach przez lokalną społeczność. Gdy w czasie spaceru po Kairze natkniemy się na przystrojony kolorowo stół możemy być niemal pewni, że właśnie trwa ramadan.

Modlitwa o zachodzie słońca nie wyczerpuje, rzecz jasna, religijnych obowiązków. W nocy odmawiane są dodatkowe modlitwy zwane tarawih – odprawia się je w meczetach, a duchowni recytują w ich czasie Koran i wygłaszają kazania. Szczególnie gorliwie muzułmanie modlą się w 27. noc ramadana, czyli tzw. Noc Przeznaczenia (Laylat al-Qadr). To właśnie tej nocy na Mahometa spłynęło pierwsze objawienie Koranu, a muzułmanie wierzą, że tej nocy Bóg określa losy wszystkich ludzi. Oczywistym jest, że Noc Przeznaczenia lepiej jest spędzić na modlitwie, prosząc Boga o pomyślność.

A co poza tym? Niegdyś zwyczajem było przesyłanie ramadanowych kartek pocztowych z tradycyjnymi pozdrowieniami, np. ramadan karim. Dziś znacznie częściej przesyła się grafiki za pośrednictwem mediów społecznościowych – gotowe wzory są dostępne w sieci już na kilkanaście dni przed rozpoczęciem świętego miesiąca. W wielu państwach na ulicach rozwiesza się kolorowe latarenki, nadające miastom magicznego wyglądu – podobne lampiony można też kupić jako dekorację do domu.

Ramadan kończy się największym świętem muzułmanów, czyli id al-fitr, o tym jednak za miesiąc.

Blanka Katarzyna Dżugaj