Pewnego razu Nefrytowy Cesarz – najwyższe bóstwo chińskiego panteonu – postanowił w końcu uporządkować rachubę czasu. Stwierdził, że kolejne lata w wielkim dwunastoletnim cyklu otrzymają nazwy pochodzące od zwierząt. By wybrać te zwierzęta, które zasługują na zostanie patronami kolejnych lat ogłosił, że nazwy lat nada według kolejności pojawiania się przed nim. Ale na drodze do Nefrytowego Cesarza znajdowała się szeroka i niebezpieczna rzeka. W końcu jednak zwierzęta zaczęły się pojawiać przed niebiańskim władcą.

Pierwszy dotarł szczur – przebiegły, bo…na grzbiecie wytrzymałego wołu, który przepłynął rzekę i został drugim zwierzęciem zodiaku. Następnie potężny, silny tygrys oraz zwinny zając, który przeskoczył po kamieniach wystających z rzeki. Pojawienie się smoka dopiero jako piątego zwierzęcia bardzo zdziwiło Nefrytowego Cesarza, który zakładał, że tak potężna, latająca istota przybędzie pierwsza. Smok wyjaśnił jednak, że zatrzymał się w mijanej wiosce, gdzie pomógł w potrzebie wieśniakom zsyłając im deszcz – co jest tradycyjnym zajęciem chińskiego smoka. Przed cesarzem znaleźli się też koń i szóste zodiakalne zwierzę – wąż, który skrył się na nodze, czy też przy kopycie konia i nagle pojawiając się wystraszył go i ostatecznie wyprzedził. Koń został siódmy. Następnie na wspólnie przygotowanej tratwie dopłynęli: koza, małpa i kogut. Dotarł też pies, który byłby wcześniej, gdyby nie zaczął się bawić w wodzie… Musiał zadowolić się miejscem jedenastym. Zodiakalną listę zamknęła świnia, która dotarła zmęczona. W połowie wyścigu zgłodniała, a po zaspokojeniu głodu zasnęła, przez co dotarcie przed oblicze najwyższego boga zajęło jej tyle czasu. W ten sposób władca niebios skompletował dwanaście zwierząt potrzebnych, by uporządkować kolejne lata dwunastoczęściowego cyklu. W wyścigu brał też udział kot, który nie dotarł ponieważ (zależnie od wersji) został zrzucony do rzeki przez szczura w trakcie przepływania jej na grzbiecie wołu lub też szczur nie obudził go, gdy ten leniwie i smacznie zasnął.

Powyższa historia jest jedną z wersji tzw. wielkiego wyścigu, mitologicznej historii opowiadającej o genezie chińskiego zodiaku. Jak łatwo zauważyć poznając tę historię, chińska astrologia i astronomia inaczej patrzyły na cykle niebiańskie. Przede wszystkim, chiński zodiak odnosi się do dwunastoletniego cyklu, a każde zwierzę jest patronem jednego z kolejnych lat (chociaż łączy się je też z innymi rachubami czasu, chociażby z momentami w cyklu dobowym). Ponadto wspomniane „znaki zodiaku” nie są przeważnie łączone z określonymi konstelacjami widocznymi na niebie.

Chiński zodiak ma ogromne znaczenie. Nie chodzi tylko o kwestię rachuby czasu (kolejne lata nazywa wg. zwierząt oraz zestawu żywiołów) oraz cykl rytualno-świąteczny. Wiedza dotycząca zodiaku ma absolutnie kluczowe znaczenie w chińskiej astrologii. Zwierzętom przypisane są określone przymioty, cechy charakteru, które mają cechować również osoby urodzone w roku danego zwierzęcia. W oparciu o wiele innych teorii wywodzących się z chińskich wierzeń (przede wszystkim taoizmu), takich jak: teoria pięciu żywiołów (drewno, ogień, ziemia, metal, woda) czy czterech filarów przeznaczenia dokonuje się wróżenia, poradnictwa duchowego, określania charakteru stosunków międzyludzkich itd. Każdy znak łączy się z każdym innym znakiem w określonym układzie, który może być określany wg. spektrum: od przyjaźni do nienawiści. Nie tylko na poziomie ludzi, ale w zasadzie całego wszechświata: nieba i ziemi (natury) charakterystyka znaków nie pozostaje bez znaczenia. Określone lata również wykazują cechy typowe dla patronujących im zwierząt, dodatkowo uzupełnione interpretacyjnie przez wspomniane teorie, głównie teorię żywiołów. Chińczycy przywiązują do tego wielką wagę i wielu z nich uwzględnia tę wiedze podejmując decyzje długoterminowe. Uwzględniają chociażby który rok jest dobry do rozwijania biznesu, który lepiej przeczekać asekurując się finansowo, w którym dobrze jest założyć rodzinę, a w którym należy wyczekiwać klęsk żywiołowych.

Warto jeszcze wspomnieć o pozachińskich, szerszych kontekstach dla chińskiego zodiaku. Jego historyczne pochodzenie i związek ze światem eurazjatyckim łączy się z różnymi tajemnicami. Dzieje symboli zwierzęcych używanych w kontekście rachuby czasu sięgają w Chinach dynastii Shang (XV-XVI w. p.n.e.), a może i jeszcze wcześniej. Wiele lat temu zauważono już, że najstarsze chińskie symbole zodiakalne używane na określenie zwierzęcych patronów wykazują ogromne podobieństwa z… alfabetem fenickim, który stał się nota bene podstawą dla alfabetu łacińskiego. Związki tych dwóch systemów są niełatwe do określenia, ale z 22 liter fenickiego pisma przynajmniej 15 – zdaniem kilku poważnych badaczy – wykazuje bardzo wyraźne podobieństwo z chińskimi symbolami astronomicznymi.

Jeśli przyjmiemy za możliwą, jedną z teorii mówiącą o nomadycznym charakterze ludu Shang to otwiera się przed nami bardzo wiele hipotez dotyczących transmisji wiedzy w głębokiej starożytności. Istnieją też teorie, które cofają chiński zodiak oraz początki pisma na Bliskim Wschodzie głęboko w przeszłość, do czasów późnej epoki kamiennej. Nie są one powszechnie akceptowane, ale ich autorami są szanowani badacze i opierają się na rzetelnej analizie. Z pewnością wiele jeszcze jest do zbadania, gdy chodzi o chiński zodiak: o jego genezę, rozwój, podłoże mitów, które się z nim łączą, a także to w jaki sposób jest on obecny dziś w Chinach i na innych obszarach wschodniej i południowo-wschodniej Azji, które pod cywilizacyjnym wpływem Chin się znajdowały.

Krzysztof Gutowski