26 stycznia w Indiach świętowano Dzień Republiki. O samych obchodach tego dnia oraz związanych z nimi w tym roku kontrowersjach już pisaliśmy. W tym roku jednak Dzień Republiki Indii jest dniem niezwykle ważnym również dla Polaków.

Co roku w tym czasie przyznawane są w Indiach najwyższe odznaczenia państwowe, w tym Padma Śri – czwarte, co do ważności, odznaczenie cywilne w Indiach. Na liście osób odznaczonych orderem Czcigodnego w Lotosie znalazł się Profesor Maria Krzysztof Byrski. Padma Śri to odznaczenie przyznawane od 1954 r. osobom szczególnie zasłużonym na polach sztuki, edukacji, literatury, nauki, medycyny, działalności społecznej itd. Co ważne, niezwykle rzadko przyznawane jest obywatelom innych państw. Profesor Byrski, którego mieliśmy ogromną przyjemność być studentami, otrzymał to odznaczenie za zasługi dla literatury i edukacji.

Profesor Maria Krzysztof Byrski urodził się w 1937 r. w Wilnie i – co sam wielokrotnie podkreśla – ochrzczony został w kaplicy w Ostrej Bramie, której oryginalna, litewska nazwa to Brama Jutrzenki mająca swój bliski odpowiednik w sanskrycie. Miało to od urodzenia predestynować Go do poświęcenia się Indiom.

Rodzice Profesora byli ludźmi teatru – Tadeusz i Irena Byrscy to wybitne postacie przedwojennego i powojennego teatru. Tadeusz Byrski był reżyserem i jednym z twórców teatru radiowego, Irena Byrska była aktorką i pedagożką teatru. Zobaczyć można ją chociażby w Człowieku z żelaza Andrzeja Wajdy. Państwo Byrscy byli też zaangażowani w szkolnictwo teatralne. Profesor wychowywał się zatem w znacznej mierze w teatrze, co w olbrzymim stopniu zaważyło na tematyce jego badawczych zainteresowań.

W 1955 r. rozpoczął studia w Instytucie Orientalistycznym Uniwersytetu Warszawskiego, a jego praca magisterska dotyczyła staroindyjskiego dramatu. I temu obszarowi badań Profesor pozostał wierny. W pierwszej połowie lat 60. przebywał w Indiach na studiach doktoranckich. Studiował i otrzymał tytuł doktora na Banaras Hindu University na podstawie rozprawy Concept of Ancient Indian Theatre jako chyba pierwszy Europejczyk w dziejach tej uczelni.

Po powrocie do Polski pracował na Uniwersytecie Warszawskim, gdzie zaangażował się w działalność opozycyjną. Między innymi współtworzył struktury Solidarności na UW, był przewodniczącym tej organizacji związkowej na Wydziale Neofilologii. Prowadził też wykłady poświęcone koncepcji biernego nieposłuszeństwa społecznego stworzonej przez Gandhiego. Po przemianach ustrojowych zaangażował się w służbę dyplomatyczną. Był Ambasadorem RP w Indiach w latach 1993-1996. Przez wiele lat zaangażowany był również w działalność Klubu Inteligencji Katolickiej (członek zarządu oraz członkostwo honorowe) i jest jednym z przedstawicieli progresywnego katolicyzmu w Polsce. Dzięki jego staraniom rozpoznanie i uznanie zdobyli również Indusi, którzy w czasie II Wojny Światowej udzielili na terenie Indii schronienia polskim dzieciom. Między innymi Prof. Byrski zadbał o odpowiednie odznaczenie i uczczenie postaci maharadży Digwidźajsinhdźi.

W czasie swoich wieloletnich pobytów w Indiach oprócz działalności naukowej i dyplomatycznej podróżował po Indiach, co zaowocowało między innymi jego znaczącą rolą w „odkryciu” dla świata oraz reszty Indii tradycji teatru świątynnego Kudijattam ze stanu Kerala. Jest to jedyna zachowana forma klasycznego teatru sanskryckiego i to właśnie z inicjatywy Profesora aktorzy kudijattam po raz pierwszy w historii wystąpili w stołecznym Delhi oraz poza Indiami – między innymi w Polsce. Sam Profesor odbył trening aktorski w tej tradycji i został nawet przygotowany do występów scenicznych. Profesor Byrski jest postacią rozpoznawalną w wielu indyjskich środowiskach naukowych, literackich, intelektualnych. Wielokrotnie prowadził wykłady gościnne na indyjskich uczelniach, udzielał wywiadów w indyjskiej telewizji (widzowie i internauci chwalili szczególnie jego świetną znajomość hindi, która przewyższa kompetencje wielu Indusów w tej kwestii). Profesor jest też rzecznikiem dialogu międzyreligijnego i międzycywilizacyjnego. Jego liczne publikacje dotyczą właśnie realnego dialogu i komunikacji między tradycją chrześcijańską a hinduizmem oraz między cywilizacją europejską a indyjską cywilizacją sanskrycką.

Profesor Byrski jest autorem wielu przekładów, między innymi wydanych po raz pierwszy w latach 80. tłumaczeń Kamasutry oraz Manusmryti (pod tytułem: Manusmryti czyli Traktat o Zacności, Kamasutra, czyli Traktat o Miłowaniu), a także wydanego przez Ossolineum w sławnej serii Bilbioteki Narodowej zbioru przełożonych sanskryckich sztuk teatralnych (pod tytułem: Dramat staroindyjski). Dramaty indyjskie w przekładzie Profesora były nawet wystawiane w polskich teatrach. Podobnie Kamasutra, która po odpowiedniej adaptacji trafiła kilka lat temu na deski Teatru Dramatycznego w Warszawie.

Przyznanie Profesorowi Padma Śri to wielkie wydarzenie dla relacji polsko-indyjskich. Warto by ta informacja znalazła należne jej miejsce w Polsce oraz w Indiach. Postać Profesora M. Krzysztofa Byrskiego jest bowiem dowodem – niezależnie od tego, czy z każdym poglądem i oceną cywilizacyjnych procesów się zgadzamy – na realny dialog między cywilizacjami; nie porównywanie i równoległe mówienie o sobie; nie szukanie na siłę uniwersaliów i negowanie różnic, ale właśnie dialog, który ma charakter twórczy, rozwojowy dla przedstawicieli obu cywilizacji, w ramach którego na równi z równym stają Europejczycy i Indusi. Życie, które Profesor poświęcił między innymi na działanie na rzecz takiego dialogu godne jest uczczenia iście lotosowym odznaczeniem.

Krzysztof Gutowski