W czasie Onam Koczin pachnie jaśminem wplecionym we włosy kobiet i aksamitkami tworzącymi słynne kwietne dywany. Wraz z aromatem powietrza po ostatnich monsunowych deszczach tworzy to iście oszałamiającą mieszankę.

Przedostatni wpis o święcie Onam w Kerali to dobry moment, żeby wytłumaczyć Wam co ja tam w ogóle robiłam. Bo że nie znalazłam się w Koczinie przez przypadek, już się zapewne domyślacie. I słusznie. Otóż, kilka lat temu wbiłam sobie do głowy, że zrobię karierę naukową. Zupełnie bez sensu, biorąc pod uwagę zarobki naukowców-humanistów w Polsce, ale cóż, serce nie sługa. Zwłaszcza, że w moim przypadku istotną część pracy naukowej stanowią badania terenowe. Zajmuję się tradycjami performatywnymi w kulturach Bliskiego i Dalekiego Wschodu, a tego nie da się badać wyłącznie teoretycznie. Onam to święto obfitujące w spektakle teatralne i przedstawienia taneczne, musiał więc znaleźć się na mojej liście „do zbadania”.

Spektakle teatralne i pokazy taneczne odbywają się w ciągu wszystkich dziesięciu dni święta Onam. Najczęściej mają miejsce w lokalnych parkach, domach kultury, ale i świątyni np. w Triśurze. Dla święta tego charakterystycznych jest kilka form tanecznych. Pierwsze z nich to Pulikali oraz panchavadyam, czyli świątynna orkiestra pięciu instrumentów. Kolejną sztuką performatywną, występującą wyłącznie w czasie Onamu jest Kaikottikali. Taniec ten wykonywany jest w kółku przez osiem do dziesięciu kobiet, często nie będących zawodowymi tancerkami. Ma spokojny i elegancki charakter, jego kroki nie są skomplikowane, widowiskowy efekt tworzą symetryczne formacje i przejścia.

Podczas uroczystości związanych z obchodami Onam można również zobaczyć Ottamtullal, sztukę stworzoną w XVIII wieku przez jednego z największych poetów malajalam Kunchana Nambiara. Spektakle Ottamtullal mają charakter satyryczny, służyły więc w dużym stopniu do wyrażenia sprzeciwu wobec porządku społeczno-politycznego. Tematem przedstawień są władcy z literatury indyjskiego kanonu, ale również postaci z życia codziennego, jak lokalni politycy czy wpływowi kapłani. Nawet osoby o najwyższej pozycji w społeczeństwie mogą stać się bohaterami przedstawienia. Ottamtullal to forma sztuki performatywnej z narracją oraz towarzyszącymi jej ruchami tanecznymi, gestami i mimiką. Jako, że mamy tu do czynienia z satyrą, przedstawiane postaci są bardzo często porównywane do różnych zwierząt. Jednak wciąż całość bazuje na Natjaśastrze, czyli indyjskim traktacie dotyczącym teatru i innych sztuk performatywnych. Występuje tylko jeden aktor-tancerz, mający kostium i charakteryzację podobną do aktorów kathakali – keralskiego teatru świątynnego. Akompaniuje mu jedynie bębenek mrdangam lub bębenek z ‘talerzykami/dzwonkami’ oraz śpiewak.

Gry, zabawy, przedstawienia taneczne oraz procesje odbywają się lokalnie w różnych dniach i porach, Onam ma jednak również rodzinny, mniej spektakularny charakter. Pierwszy dzień święta to czas kąpieli rytualnych i ofiar składanych w świątyniach. Kobiety i dzieci, aby powitać Mahabalego, układają przed domami pukkalam, czyli ‘dywany’ z kwiatów. Konstrukcje te będą sukcesywnie rozbudowywane w ciągu kolejnych dni. Drugiego dnia keralscy hindusi sprzątają domy, trzeciego natomiast kupują nowe ubrania i biżuterię. Symbolika tych zakupów wywodzi się z opowieści o Wamanie: gdy Wisznu pod postacią Wamany zepchnął demona do podziemnego świata, w rzeczywistości wyrwał go z koła wcieleń; w trakcie święta ludzie stawiają sobie więc za cel prowadzić dobre życie, wiodące ich do wyzwolenia. Nowe ubranie jest symbolem owego postanowienia i nowego, lepszego życia. Na czas Onam mężczyźni wkładają białe weszti ze złotym borderem, kobiety zaś tradycyjne keralskie sari, również białe ze złotym borderem. We włosy, niezależnie od wieku, wplatają natomiast jaśmin, który w czasie świątecznych dni kupić można na każdej ulicy. Jak się domyślacie Koczin pachnie wówczas jaśminem i jest to zapach absolutnie oszałamiający.

Czwartego dnia kończy się układanie pukkalam. W wielu domach kultury i świątyniach, np. w Thrikkakara, odbywają się konkursy na najpiękniejszy lub najciekawszy kwietny dywan. Pukkalam układane są nie tylko przed domami. W niewielkim parku, niedaleko mojego mieszkania, kobiety przez trzy dni tworzyły wspólnie ogromny dywan, a jako że zapraszały wszystkich przechodzących, ja również miałam udział w jego układaniu.

Szósty dzień poświęcony jest na podróże do rodzinnych domów, organizowane są również lokalne spotkania i zabawy. Ósmy i dziewiąty dzień to ostatnie przygotowania: sprzątanie domów, zakupy, przygotowywanie posiłków, obdarowywanie bliskich i przyjaciół prezentami, obmywanie i umiejscawianie figur bóstw na środku pukkalam. Aż wreszcie przychodzi Tiru Onam, ostatni i zarazem najważniejszy dzień święta – to właśnie wtedy Mahabali ma odwiedzać swoje dawne królestwo. Wierni dokonują ablucji, wkładają nowo zakupione ubrania, spotykają się w swoich domach i wyruszają do świątyń. W południe odbywa się ogromna uczta (onasadja) podawana na liściach bananowca w świątyniach; potem następują wspólne zabawy, przedstawienia, procesje z figurami Wamany i demona Mahabali wokół świątyń.

Blanka Katarzyna Dżugaj