Wśród nurtów religijnych Indii niezwykle trudno odróżnić te, które powinniśmy zaliczyć do hinduizmu od tych, które należałoby uznać za odrębne religie. Ciekawym przypadkiem jest religia, którą coraz więcej osób w Europie i Polsce kojarzy dzięki charakterystycznemu wyglądowi części z jej wyznawców.

Mowa o sikhizmie, który narodził się w regionie Pendżab na terenie dzisiejszych Indii i Pakistanu pod koniec XV w. Sikhów – słowo to oznacza ucznia, kogoś kto poszukuje wiedzy – kojarzymy przede wszystkim z powodu noszonych turbanów oraz bród i wąsów. Warto jednak poznać złożoność tej religii, która nazywana jest często – trochę nieściśle – najmłodszym monoteizmem. Jest to piąta pod względem liczebności religia świata, a jej wyznawcy – stanowiący często forpocztę indyjskiej migracji poza granice Indii – zamieszkują licznie nie tylko Indie (przede wszystkim stan Pendżab i miasto Delhi), ale też kraje zachodnie: Kanadę, USA i Wielką Brytanię.

Założycielem tej religii był Nanak, który otrzymał w czasie swego życia przydomek Guru (tzn. nauczyciel). Nanak urodził się w 1469 r. w małej wsi w pobliżu Lahor w dzisiejszym Pakistanie. Jego ojciec był wiejskim ekonomem – urzędnikiem niższego szczebla. Tradycyjne przekazy mówią o licznych podróżach Nanaka, które mogły nie być bez znaczenia dla jego nauk o silnym wydźwięku uniwersalistycznym i – w owym czasie – silnie ekumenicznym. Faktem jest, że Nanak rozpoczął nauczanie wiedzy duchowej i swoich poglądów na człowieka i Boga. Szybko zyskał dużą grupę wyznawców na terenie rodzinnego Pendżabu i poza jego granicami. Poglądy Nanaka były rozwijane przez jego następców, kolejnych sikhijskich Guru aż do drugiej połowy XVII w.

Sikhizm do dnia dzisiejszego wytworzył wysublimowaną teologię oraz naukę społeczną wyrastające jednak z prostych, uniwersalistycznych zasad. Sikhizm jest religią monoteistyczną. Absolut w sikhizmie nazywany jest waheguru – Wspaniały Nauczyciel. Bóg sikhijski pozbawiony jest postaci, jest abstraktem, określanym jako ponadczasowy (akal) i pozbawiony postaci (nirankar). Warto podkreślić, że sikhijskie poglądy na życie społeczne, choć będące w kontrze do hinduskiej wizji porządku społecznego nie były niczym nowym. Guru Nanak negował system kastowy oraz zróżnicowanie religijne, podobnie jednak czyniło wielu innych nauczycieli duchowych tamtych czasów. Ważne, że w sikhizmie idee te nie tylko stały się elementem nauki moralnej, ale i praktyki codziennej. Najlepszym przykładem tego, że sikhizm w praktyce zrównuje wszystkich ludzi jest koncepcja langaru – posiłku rozdawanego za darmo w sikhijskich świątyniach zwanych gurudwarami (gurudwara – Wrota Guru). Jednym z najsilniej podkreślanych elementów w ideologii bramińskiej była zasada niespożywania posiłków z osobami z niższej kasty. Wprowadzona w sikhizmie „wspólnota stołu” i dostępne dla wszystkich posiłki w świątyni to spektakularna negacja tej hinduskiej zasady.

W okresie strasznych prześladowań, w czasie których zginęło kilku z sikhijskich nauczycieli Guru Gobind Singh podjął decyzję kluczową dla przyszłego kształtu sikhizmu. Łańcuch Guru zakończył się na Gobind Singhu właśnie, a nauki dotychczasowych nauczycieli, zebranie w księdze Adi Grant, uzyskały status prawdziwego i żywego guru. Księga Sri Adi Granth jest zatem dla sikhów prawdziwym nauczycielem, ostatnim i na zawsze już pozostawionym Guru, który posiada najwyższy autorytet. To unikatowe zjawisko, jeśli chodzi o znane religie. O znaczeniu Adi Granth świadczy to, że jej kopia znajduje się w każdej gurudwarze, a jednym z podstawowych elementów sikhijskiej religijności jest właśnie odczytywanie czy też śpiewanie tekstu Adi Granth.

Religijność sikhijska podkreślająca rolę służenia bogu i społeczności wyrasta w znacznym stopniu z pobożności hinduskiej (nurtu bhakti – pobożnego oddania). Typowa z kolei dla islamu jest rola świętej księgi i w tym aspekcie sikhizm zbliża się do islamu. Z założenia sikhizm nie skupia się na kulcie podobizn, chociaż w praktyce przedstawieniom guru oddaje się cześć podobnie jak wizerunkom hinduskich bogów. Z powodu podobieństw, pośrednich i bezpośrednich inspiracji innymi wierzeniami o sikhizmie często mówi się jako o synkretyzmie hinduizmu i islamu. Z pewnością oba te systemy religijne stanowią kontekst w którym sikhizm się ukształtował. Pamiętać jednak należy, że sikhowie stworzyli odrębną wiarę, obyczaje, mają własne święta, miejsca pielgrzymek i wielowiekową już kulturę. Ale o tym w kolejnych częściach naszego cyklu o sikhizmie.

Krzysztof Gutowski