60 tys. – tylko tylu muzułmanów może wziąć udział w tegorocznej pielgrzymce do Mekki. Chętni do odbycia hadżdżu musieli też przejść szczepienia przeciwko Covid-19. W samym Wielkim Meczecie pielgrzymi dzieleni są na mniejsze grupy, wnętrze budynku jest oczyszczane, a wejść pilnują kamery termowizyjne.

Odbycie pielgrzymki do Mekki to jeden z pięciu filarów islamu, obok wyznania wiary w jedynego Boga, modlitwy, przekazywania jałmużny potrzebującym oraz postu. Al-Kabę przynajmniej raz w życiu powinien odwiedzić każdy muzułmanin, pod warunkiem jednak, że jest w stanie tego obowiązku dopełnić. Teoretycznie od czasów Mahometa z pielgrzymki zwalniają problemy finansowe i zdrowotne, w praktyce jednak rozwój technologii sprawił, że odbycie podróży jest znacznie łatwiejsze niż tysiąc lat temu i dostępne nawet dla chorych, kalekich i ubogich. Tych ostatnich wspierają m.in. lokalne wspólnoty religijne.

Istnieją dwa rodzaje pielgrzymki: główna, nazywana hadżdż, oraz mniejsza, określana mianem ‚umra. Pierwszą z nich można odbyć wyłącznie w konkretnym czasie, czyli od 7. do 13. dnia muzułmańskiego miesiąca zu al-hidżdża, druga natomiast może mieć miejsce w dowolnym momencie roku. Obie mają konkretny kształt rytualny, którego celem jest symboliczne odtworzenie wydarzeń z życia Abrahama i jego rodziny. Co je więc różni, oprócz konkretnej daty? Hadżdż trwa kilka dni, małą pielgrzymkę można natomiast odbyć nawet w ciągu kilku godzin, wymaga bowiem odprawienia mniejszej liczby obrzędów.

Obie pielgrzymki rozpoczynają się od osiągnięcia stanu ihram – uświęcenia. Dokonuje się tego poprzez dokładne obmycie ciała, przycięcie włosów i paznokci, a następnie włożenie specjalnego stroju w kolorze białym – w przypadku mężczyzn jest to szata złożona z dwóch nie zszytych kawałków płótna, w przypadku kobiet jedna płachta płótna, którym owija się ciało. W czasie małej pielgrzymki istotne znaczenie mają obrzędy halq dla mężczyzn oraz taqsir dla kobiet – halq obejmuje całkowite zgolenie włosów, taqsir – skrócenie ich o kilka centymetrów. Kolejny krok to tawaf, czyli siedmiokrotne okrążenie Al-Kaby, przy czym ruch wokół świątyni odbywa się zawsze w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara. Drugim etapem pielgrzymki jest sa’y, czyli szybkie pokonywanie odległości między wzgórzami Safa i Marwah – celem tego obrzędu jest odtworzenie poszukiwania wody przez niewolnicę Abrahama, Hadżar. Choć nie jest to nakazane, wierni zazwyczaj kończą ten etap pielgrzymki wypiciem wody ze studni Zamzam, według jednej z legend stworzonej przez syna Abrahama i Hadżar, Ismaila, uważanego za przodka wszystkich arabskich plemion. Wypicie tej wody ma zapewnić dobre zdrowie.

Tyle jeśli chodzi o małą pielgrzymkę – główna obejmuje jeszcze wiele innych obrzędów. W 7. dniu hadżdżu pielgrzymi wyruszają do Miny, gdzie nocują w namiotach u stóp góry Arafat. Następny dzień spędzają na modlitwach, dopiero rankiem przystępują do kolejnego ważnego rytuału. Jest nim gamra – kamienowanie szatana. W Minie znajdują się trzy kamienie, symbolizujące diabły, które niegdyś nakłaniały Abrahama do nieposłuszeństwa Bogu – w ciągu ostatnich dni pielgrzymki wierni rzucają w nie przygotowanymi wcześniej kamykami. Hadżdż kończy się jednym z najważniejszych świąt islamu – id al-adha, czyli świętem ofiarowania.

Wiosną zeszłego roku możliwość odbycia ‚umry została zawieszona. Zakazem najpierw objęto obywateli Chin, Japonii, Włoch, Korei Południowej i Kazachstanu, wkrótce potem także mieszkańców krajów zrzeszonych w Radzie Współpracy Zatoki Perskiej. Nie miało znaczenia, czy osoby te uzyskały wcześniej wizę pielgrzymkową czy nie – ze względu na sytuację epidemiczną w ich państwach nie mogły wjechać do świętych miast. Ostatecznie do Mekki i Medyny mogły dotrzeć wyłącznie osoby, które przebywały w Arabii Saudyjskiej dłużej niż czternaście dni i nie miały objawów zarażenia koronawirusem. Cel pielgrzymki, czyli Wielki Meczet już na początku marca zaczęto zamykać na noc, w dzień natomiast ograniczono czas, w jakim wierni mogli w nim przebywać. 4 października ‚Umrę wznowiono, nie całkowicie jednak – proces przywracania pielgrzymki rozłożony został na trzy fazy. Pierwsza z nich objęła obywateli saudyjskich i emigrantów z Królestwa, tak aby wierni zajęli tylko 30 proc. powierzchni meczetu. W drugiej fazie ilość pielgrzymów zwiększono z 6 do 15 tys., tak by jednocześnie zajmowali maksymalnie 75 proc. powierzchni meczetu – wierni spoza Arabii Saudyjskiej mogli przystąpić do ‚umry dopiero w trzeciej fazie.

Przez długi czas Ministerstwo Hadżdżu i ‚Umry rozważało także zawieszenie głównej pielgrzymki, przypadającej na przełom lipca i sierpnia. To odważna decyzja – dochody z ruchu pielgrzymkowego, wynoszące blisko 12 mld USD rocznie (6 mld USD z hadżdżu), stanowią niemal 7 proc. PKB Arabii Saudyjskiej. Ostatecznie, hadżdż miał miejsce, choć wzięło w nim udział tylko nieco ponad 10 tys. mieszkańców kraju, choć normalnie jest to jedno z największych zgromadzeń religijnych na świecie – szacuje się, że w 2019 roku wzięło w nim udział około 2,5 miliona osób. Małą pielgrzymkę co roku odprawia natomiast 7-8 mln muzułmanów.

Niewykluczone, że na skutek pandemii koronawirusa hadżdż ponownie stanie się elitarną podróżą, przeznaczoną tylko dla wybranych. Kim ci wybrani będą? Osobami zdrowymi i zaszczepionymi. W tym roku pielgrzymka ponownie się odbywa, ponownie jednak pod licznymi obostrzeniami. Zwiększono jedynie liczbę wiernych, którzy mogą odwiedzić święte miejsca islamu – szczęśliwców wybrano spośród 550 tys. chętnych. Selekcję przeszło 60 tys. z nich – w pełni zaszczepionych dwiema dawkami szczepionki przeciwko Covid-19 (dowolną szczepionką Pfizer, AstraZeneca, Moderna lub Johnson & Johnson), w wieku między 18. a 65. rokiem życia, a także bez chorób przewlekłych. Według informacji z Ministerstwa Hadżdżu i ‚Umry do Mekki przyjechało ostatecznie 46 tys. pielgrzymów, z czego 40 proc. stanowią kobiety.

Od pielgrzymów nadal oczekuje się noszenia maseczek zasłaniających nos i usta, odpowiedzialność za zdrowie wiernych biorą też jednak na siebie organizatorzy – do sanktuarium, w celu odbycia tawaf, wpuszcza się jedynie 6 tys. co trzy godziny, pielgrzymi są podzieleni na eskortowane grupy po 20 osób, z wytyczonymi ścieżkami, aby nie mieszali się z pozostałymi, po wyjściu każdej grupy w sanktuarium przeprowadza się natomiast proces sterylizacji. Przy wejściach do Wielkiego Meczetu umieszczono ponadto kamery termowizyjne, które monitorują temperaturę wchodzących wiernych.

Według informacji saudyjskiego ministerstwa zdrowia do tej pory w całym kraju podano ponad 22 mln dawek szczepionek przeciwko Covid-19. Zdaniem naukowców w pełni zaszczepiono jednak tylko niespełna 10 proc. społeczeństwa.

Blanka Katarzyna Dżugaj