Święto świateł – Diwali, święto kolorów – Holi i… to by było na tyle, gdy mowa o powszechnie kojarzonych świętach hinduizmu. Od dawna staramy się udowadniać, że hinduski kalendarz świąteczny jest – między innymi ze względu na różnorodność tradycji w obrębie samego hinduizmu – niesamowicie rozbudowany i złożony. Jednym z mniej znanych świąt jest celebrowane obecnie w wielu hinduskich domach święto Wiwaha Pańcami, które upamiętnia mityczne zaślubiny boga Ramy i Sity.

Dla wyznawców i wyznawczyń hinduizmu sanskryckie eposy – i ich lokalne adaptacje – są podstawą religijnego myślenia, ale też punktem wyjścia i wzorem dla przyjmowanych ról społecznych, rodzinnych, obywatelskich i religijnych. Hindusi „myślą” kategoriami opisanymi w eposach Mahabharata i Ramajana, żyją według wzorów tam prezentowanych, świętują wydarzenia z eposów, które traktowane są jak prawda historyczna. Jednym z dwóch eposów – szczególnie dziś eksponowanym – jest Ramajana, która opowiada dzieje Ramy – jednej z ludzkich manifestacji boga Wisznu – i jego walki o odzyskanie porwanej żony o imieniu Sita. Święto, o którym mówimy odnosi się właśnie do poznania się i zaślubin głównych bohaterów eposu.

Król Dźanaka, panujący w Mithili (stolicę wyznawcy hinduizmu lokują dziś na terenie Nepalu) zorganizował ceremonię w czasie, której chciał znaleźć odpowiedniego kandydata do ręki swej córki – znalezionej w bruździe ziemi Sity. Ceremonia tego typu w hinduskiej tradycji epickiej nazywa się swajamwara i ma być formą, w której dziewczyna wybiera sobie męża spośród kandydatów. Realna rola dziewczyny jest jednak w tym rytualnym wyborze dość wątpliwa. W każdym razie spośród zaproszonych królów i książąt miał zostać wybrany przyszły mąż Sity. Zadaniem, któremu należało sprostać było podniesienie i naciągnięcie łuku boga Śiwy. Udało się to właśnie księciu Ajodhji – Ramie. Podniósł łuk i naciągnął go tak, że według niektórych tradycji cięciwa „niezniszczalnego” łuku pękła. Mąż dla Sity został wyłoniony i można było przeprowadzić zaślubiny, które miały prawdziwie boski charakter i rangę. Święto Wiwaha Pańcami upamiętnia właśnie ten epizod Ramajany.

Ramajana sanskrycka i jej późniejsze wersje w językach regionalnych opisują to wydarzenie jako świętą ceremonię o wielkim znaczeniu. Dlatego swoista „rocznica” tego wydarzenia, która przypada na 5. dzień jasnej połowy (czyli połowy, w której księżyca przybywa) miesiąca margaśirsza celebrowana jest przez wiele hinduskich społeczności i postrzegana jest jako święto miłości i małżeńskiej więzi. Trwające około tygodnia obchody związane są nie tylko z przypominaniem sobie opisanych w Ramajanie wydarzeń, ale też poprzez quasi-teatralne odtwarzanie ślubu Sity i Ramy. Festiwalowi towarzyszą liczne procesje, przedstawienia taneczne i muzyczne. Szczególnie hucznie i z pompą świętuje się w mieście utożsamianym ze stolicą państwa Ramy – w Ajodhji w Indiach. Ale nie tylko w Indiach. Jest to czas szczególny dla sanktuarium w nepalskim Dźanakpurze. To tam właśnie – według tradycji – miało realnie dojść do boskich zaślubin na dworze króla Dźanaki. Hindusi wierzą, że to właśnie tam w dzisiejszym stanie Madheś Pradeś w Nepalu narodziła się Sita i tam rządził jej ojciec. Tam też odbyć się miała swajamwara i zaślubiny z Ramą. Obecnie stojąca tam świątynia to przykład synkretyzmu architektury radźpuckiej oraz architektonicznych trendów z czasów dynastii Wielkich Mogołów. Na terenie świętego przybytku znajduje się też spektakularny ogród ze specjalnym pawilonem ślubnym – wiwaha mandapa. Tam w dzień Wiwaha Pańcami sprawuje się specjalne rytuały aktualizujące w ludzkim czasie mityczne wydarzenie zaślubin Ramy i Sity. Odprawiana jest specjalna pudźa (rytuał ofiarny) a rzesze pielgrzymów odwiedzają „pawilon ślubny”. Całe sanktuarium jest ozdobione na weselną modłę, wznosi się specjalne modlitwy i śpiewa pieśni opiewające to niezwykłe wydarzenie. Wierni składają w ofierze słodycze, kwiaty i owoce, a także lampy oliwne – symbol pomyślności.

Ci spośród wyznawców Ramy – zarówno w Nepalu, jak i w Indiach – którzy nie mają szczęścia spędzać tego święta w Dźanakpurze oddają boskim małżonkom cześć w inny sposób. Częstą praktyką jest recytacja Ramajany – w sanskrycie lub języku lokalnym. Szczególnie – co jasne – recytuje się w tym okresie fragment opisujące zaślubiny. Akt recytacji ma nie tylko przynosić pomyślność w życiu rodzinnym (przede wszystkim małżeńskim), ale też mieć zbawienny wpływ na inne sfery życia oraz dobrostan rodziny. Dźwięki recytacji uświęcają dom i napełniają go pozytywną energią. Wielu hindusów w tym czasie pości oraz podejmuje się różnego rodzaju religijnych zobowiązań. Często też w tym okresie rodziny decydują się na wspieranie potrzebujących członków rodziny lub kastowej społeczności. Dobrze postrzegana jest również działalność charytatywna – wszelkiego rodzaju dary oraz ofiarowanie posiłku potrzebującym uznawane są za szczególnie ważne w tym czasie. Świątynie, jak i domy przystrajane są na okazję tego święta. Podobnie jak w czasie innych hinduskich festiwali usypywane są rangoli z kolorowych proszków, zapala się tez oliwne lampki lub elektryczne światełka na wzór tych, które znamy z bożonarodzeniowego okresu na Zachodzie. Często świątynie odwiedzane są przez pary małżonków, a u kapłanów zamawiane są szczególne rytuały w intencji miłości i pomyślności małżeńskiej.

Dla hindusów i hindusek Wiwaha Pańcami to czas afirmacji małżeńskiej więzi oraz wartości, które za nią stoją. Podkreśla się związki tego święta – i modelowego dla wszystkich ludzkich ślubów wydarzenia jakim były zaślubiny Ramy i Sity – z jednością rodziny, szacunkiem i miłością pomiędzy małżonkami. Dla wyznawców hinduizmu małżeństwo Ramy i Sity to święty wzór, wzór tego, jak powinna wyglądać relacja małżeńska i na jakich wartościach powinna się opierać. Jest to dzięki temu istotny model społeczny, którego znaczenie wykracza już znacznie poza moment zaślubin i łączy się z powinnościami małżonków wobec siebie, społeczną funkcja małżeństwa i wieloma – dziś kontrowersyjnymi – rolami płciowymi.

W wymiarze politycznym i społecznym Wiwaha Pańcami to w końcu jedno ze świąt, które wpisuje się w swoisty kalendarz liturgiczny związany z postacią Ramy – najważniejszą dziś postacią głównego nurtu hinduizmu i wzorem do którego odnosi się niezwykle często hinduska prawica. Jest to święto, które zyskuje na popularności dzięki promowaniu wśród hinduskich organizacji (również dzięki wsparciu państwowemu). Wraz z takimi świętami jak Diwali czy Rama Nawami jest częścią corocznego świątecznego cyklu, który przypomina o wydarzeniach z Ramajany, a jednocześnie podkreśla ich adekwatność dzisiaj i modelowy – w opinii hinduskich autorytetów – charakter.

Krzysztof Gutowski