Jedną z najbardziej tajemniczych społeczności Bliskiego Wschodu są Druzowie – lud, którego wiara, pochodzenie oraz rola wśród bliskowschodnich mniejszości pełne są tajemnic.

Liczebność Druzów – których nazwa wywodzi się od ich historycznego oponenta (!) Ad-Daraziego – szacuje się na 800 tys. do 1 mln. W większości zamieszkują Bliski Wschód, a dokładniej Lewant, czyli Syrię, Liban, Jordanię czy Izrael. Zapewne około połowy Druzów to ci, którzy mieszkają w Syrii. Przede wszystkim kontrowersje od wieków związane są z samą tożsamością etniczną i religijną Druzów. Co do zasady uważani są obecnie za etnos oraz wyznanie odrębne od ludności arabskiej i islamu, choć dla zdecydowanej większości z nich językiem rodzimym jest arabski. Początki druzyjskiej wiary i wspólnoty nikną w mrokach dziejów, lecz za prawdopodobnie owego momentu narodzin szukać należy w Egipcie za czasów Fatymidów. Tam to w XI w. narodzić się mogli Druzowie, jako rodzaj swoistej herezji od herezji, jakimi były ezoteryczne poglądy części szyitów. Nie sposób wykluczyć również związków z Persami. Szczególną postacią dla Druzów jest kalif Al-Hakim bi-Amr Allah. Szczególną na tyle, że uzyskał on status podobny do tego, jakim w szyizmie cieszy się zięć Mahometa – Ali, a niejednokrotnie nawet wyższy. Wraz z czasem druzyjska obecność stała się zauważalna w innych częściach Bliskiego Wschodu, w tym również tam, gdzie Druzowie funkcjonują do dziś. Z duchowe centrum i cel pielgrzymek członków wspólnoty uznać można – leżące w Galilei – sanktuarium proroka Jetro – Chalwat al-Bajda.

Mimo lat badań i niegasnącego od XIX zainteresowania orientalistów wierzenia i zasady rządzące ich światem pozostają tajemnicą. Wynika to z ezoterycznego charakteru druzyjskiej wspólnoty. Społeczność bowiem dzieli się na wtajemniczonych i profanów, a dostęp do pism i ich teologicznej interpretacji, ma tylko część społeczeństwa. Równolegle do podziału na szejków i ludność chłopską zaostrzały się podziały rodowe i koalicje między wielkimi rodowymi konfederacjami. Jeśli chodzi o status społeczny kobiet to, choć doktryna druzyjska zakłada prawną i społeczną równość mężczyzn i kobiet, o realnym statusie kobiety decydowały zdecydowanie patriarchalne i patrylokalne realia lokalnej społeczności. Wiara Druzów stanowi odrębną jakość, ale opiera się w dużej mierze na elementach synkretycznych. Zawiera koncepcje i idee znane z szyizmu, greckiego neoplatonizmu, tradycji gnostyckich czy sufizmu – muzułmańskiego mistycyzmu. Bóg postrzegany jest jako Absolut pozbawiony cech, a przynajmniej cech ontologicznie odrębnych od niego samego. Wśród podstawowych wierzeń warto wspomnieć wiarę w reinkarnację, wedle której liczba dusz jest skończona i wędrują one z ciała do ciała doskonaląc się wraz z kolejnymi wcieleniami. Ostatecznie – udoskonalone, trafiają na ciało i sposobność, by zrealizować się jako druzyjscy wtajemniczeni i doświadczyć zjednoczenia z Bogiem. Jednocześnie Bóg daje się poznać w świecie. Szczególnie zaś dzięki działalności proroków, z których siedmiu – Adama, Abrahama, Mojżesza, Jetro, Jana Chrzciciela, Jezusa i Mahometa – czci się szczególnie.

Podstawy i zasady wiary, a także religijne zakazy i nakazy zawarte są w obszernym korpusie tekstów religijnych, tzw. risale zawarte w zbiorze „Listy Mądrości”. W tradycji Druzów swoje miejsce ma jednak również Biblia, Koran, a nawet teksty platońskie. W księgach znajdują się informacje dotyczące najważniejszych elementów, do których odnieść się musi wyznanie: stworzenie świata i prawa nim rządzące, dzieje proroków, obowiązki religijne i społeczne, kary i nagrody, relacje między płciami i kontakty z innymi wspólnotami religijnymi, czy wreszcie – życie przyszłe. Warto zaznaczyć, że dla funkcjonowanie Druzów wielkie znaczenie mają – traktowane jako rodzaj przykazań – zalecenia utrzymywania jedności wspólnoty oraz imperatyw wzajemnej pomocy i ochrony. Bez wątpienia tak duży nacisk położony przez wieki na spójność druzyjskiej społeczności i samopomoc jej członków, miał znaczenie dla przetrwania Druzów do dziś i zajęcia przez nich istotnej niejednokrotnie pozycji na obszarach Bliskiego Wschodu.

A pozycja ta bywa rzeczywiście istotna, choć nie zawsze wysoka. Ostatnie kilka lat na Bliskim Wschodzie ujawniło wiele niepokojących dla mniejszości religijnych i etnicznym mechanizmów. Okazało się, że w obliczu konfliktów i braku ochrony ze strony świeckich (nawet, jeśli często autorytarnych) władz istnienie wielu z tych grup staje pod znakiem zapytania. Druzowie nie są tu wyjątkiem, choć niejednokrotnie wśród Druzów właśnie znaleźć można było i można nadal najżarliwszych rewolucjonistów i zwolenników sekularyzmu. Napięcie między chęcią asymilacji i nie rzucania się w oczy a rewolucyjnymi zapędami widoczne jest szczególnie wśród Druzów w Syrii i Libanie. Rzecz inaczej ma się w Izraelu, gdzie władze wykorzystały Druzów, jako sojuszników przeciwko ludności arabskiej.

Na koniec warto dodać, że Druzowie stanowią jeden z elementów niesamowicie barwnej mozaiki religijnej, etnicznej i kulturowej Bliskiego Wschodu. Wszak nie tylko wyznawcy najpopularniejszych trzech wielkich monoteizmów zamieszkują te tereny. Wiele jest religijnych mniejszości czy heterodoksji, ludów i wyznań takich, jak wspomniani dziś Druzowe, Jezydzi, Alewici, Mandejczycy itd. W dzisiejszych czasach, gdy nie tylko ich tożsamość kulturowa, ale i egzystencja w ogóle jest zagrożona szczególnie trzeba mieć te grupy w pamięci i nie pozwolić sobie na zaszczepienie wizji świata arabskiego jako cywilizacyjnego monolitu.

Krzysztof Gutowski