Sławny Tadź Mahal, erotyczne rzeźby z Khadźuraho, groty w Adźancie czy kompleks buddyjski w Bodh Gaja – miejscu Przebudzenia Buddy. To tylko kilka miejsc w Indiach, które znajdują się na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO. Do obiektów, które mają ten niezwykły status dołączyły w tym roku kolejne.

Indie mają obecnie 42 obiekty na wspomnianej liście. Dwa ostatnie zostały dodane w trakcie tegorocznych obrad Komitetu Światowego Dziedzictwa UNESCO w Rijadzie w Arabii Saudyjskiej. We wrześniu Komitet ogłosił, że na listę trafiają: Śantiniketan w Bengalu Zachodnim oraz kompleksy świątynne z okresu panowania Hojsalów w Karnatace. Dokumentację do wniosku przygotowało wiele indyjskich instytucji, między innymi oddział Indian National Trust for Art and Cultural Heritage przy wsparciu Archaeological Survey of India.

Znalezienie się na tej liście łączy się z niezwykłym statusem, znacznie większą rozpoznawalnością i – last but not least – funduszami. Miejsca światowego dziedzictwa są wybierane przez UNESCO ze względu na znaczenie kulturowe, historyczne, naukowe lub inne. Aby zostać wybranym, obiekt jest nominowany przez kraj, w którym się znajduje, a następnie musi być uznany przez międzynarodową komisję za unikalny punkt na mapie światowego dziedzictwa – taki, który możliwy jest do ocenienia i scharakteryzowania pod względem geograficznym i historycznym oraz mający szczególne znaczenie kulturowe lub fizyczne. Dziś opowiemy Wam o karnatackich świątyniach, a już niebawem przybliżymy szczególnie dla nas ważny Śantiniketan.

Panowanie Hojsalów między X a XIV wiekiem było ważnym okresem w rozwoju sztuki, architektury i religii południowych Indii. Najbardziej spektakularną pozostałością po Hojsalach są architektoniczne cuda: kompleksy pięknie zdobionych świątyń o unikatowej estetyce. Właśnie te świątynie zostały docenione przez Komitet UNESCO. Wpis na listę ma charakter zbiorczy: wyróżnione obiekty to trzy reprezentatywne przykłady zespołów świątynnych w architektonicznym stylu Hojsalów. Pochodzą z XII-XIII wieku i znajdują się na terenie obecnego stanu Karnataka. Są to świątynie: Ćannakeśawa (Channakeshava) w Belur, Hojsaleśwara (Hoysalevar) w Halebidu i świątynia Keśawy w Somanathapurze.

Pierwszy obiekt – świątynia Ćannakeśawy – został ufundowany przez króla Wisznuwardhanę w 1117 roku n.e., nad brzegiem rzeki Jagaći w Belur, wczesnej stolicy imperium. Ćennakeśawa (dosł. Piękny Keśawa) to lokalna forma hinduskiego boga Wisznu. Świątynia ta jest aktywna i pełni funkcję sakralną od chwili jej założenia i stanowi ważny kierunek pielgrzymkowy dla wisznuitów. Wspominają ją średniowieczne teksty indyjskie, co świadczy o jej wielowiekowym znaczeniu.

Kolejna ze świątyń została zbudowana na brzegu dużego sztucznego zbiornika wodnego za panowania wspomnianego Wisznuwardhany. Wg. inskrypcji budowę rozpoczęto około 1121 roku n.e., a zakończono w roku 1160. Jest to największa świątynia zbudowana przez Hojsalów poświęcona hinduskiemu bogu Śiwie w południowych Indiach. Świątynia ma skomplikowany układ i dwa równoprawne sanktuaria, oba z lingamem – śiwaickim symbolem traktowanym jako manifestacja bóstwa. Jedno sanktuarium poświęcone jest Śiwie w formie Hojsaleśwary (Pana Hojsalów), a drugie Sthantaleśwarze – żeńskiemu aspektowi władzy.

Trzeci kompleks świątynny również poświęcony jest Ćennakeśawie, ale jest późniejszy i znajduje się w Somanathapurze. Świątynia została konsekrowana w 1258 roku n.e. przez Somanathę Dandanajakę, generała króla Narasimhy III. Znajduje się 38 kilometrów na wschód od wielkiego ośrodka miejskiego Majsuru. Świątynia była domem dla wielu boskich wizerunków: w zachodnim sanktuarium znajdował się posąg Keśawy (dziś brakujący), w północnym Dźanardhany, w południowym zaś Wenugopali. Wszystkie te bóstwa są formami Wisznu.

Świątynie Hojsalów cechuje nie tylko artystyczna niezwykłość, ale przede wszystkim są dowodem różnorodności stylów świątyń w Indiach południowych. Styl Hojsala miał trwały wpływ na świątynie z późniejszych okresów, zarówno w regionie, jak i poza nim. Nominując świątynie do wpisania na listę podkreślano, że doskonałość sztuki rzeźbiarskiej tych kompleksów, a także ich architektura, lokalizacja, układ i sposoby użytkowania sprawiają, że są elementem dziedzictwa światowego o wyjątkowej uniwersalnej wartości.

Krzysztof Gutowski