Duchy (鬼 guǐ) i demony (妖 yāo) są głęboko zakorzenione w chińskiej kulturze i wyobraźni ludowej. Obecne w rytuałach, przesądach i codziennym życiu, stanowią nieodłączny element tradycji. W chińskim systemie wierzeń świat zmarłych nie jest odizolowany od świata żywych, oba te porządki przenikają się i wzajemnie na siebie oddziałują. Dlatego tak ważny jest szacunek wobec duchów, zwłaszcza przodków.

Zgodnie z tradycyjnymi wierzeniami człowiek posiada dwie dusze: hún (魂) – duszę niebiańską, i pò (魄) – duszę ziemską. Po śmierci hún udaje się do świata duchowego, natomiast pò pozostaje na ziemi. W zaświatach dusza poddawana jest sądowi, któremu przewodzi Yanluo Wang (阎罗王) – bóg śmierci i władca piekielnego królestwa. To on decyduje o dalszym losie zmarłego, przyznając nagrody lub wymierzając kary w zależności od jego ziemskiego postępowania.

Odpowiednie rytuały pogrzebowe są niezbędne, by zapewnić zmarłemu spokój i nie dopuścić do tego, by powrócił jako niespokojny duch. Chiński folklor obfituje w różnorodne postacie duchów i demonów:

• Głodne duchy (饿鬼 èguǐ) to dusze zmarłych, które nie otrzymały odpowiednich ofiar i błąkają się po świecie żywych, szukając pożywienia.
• Lisie demony (狐狸精 húlijīng) to istoty zdolne do przemiany w piękne kobiety, które uwodzą mężczyzn i wysysają ich siły życiowe.
• Mszczące się duchy kobiet (冤魂 yuānhún) to dusze kobiet, które zaznały niesprawiedliwości, zostały zdradzone, porzucone lub zamordowane. Powracają, by domagać się zemsty.
• Duchy osób, które zginęły tragicznie: samobójców, topielców czy ofiar przemocy, uchodzą za szczególnie silne i niebezpieczne, gdyż ich śmierć nastąpiła w sposób gwałtowny i nie dopełniono wobec nich wszystkich rytuałów.
• Gui po (鬼婆) to zjawy starych kobiet, znane z ludowych opowieści jako postacie
• przestrogi – gniewne, złowrogie, czasem mściwe.

Ważną postacią chińskiego folkloru jest również Zhong Kui (鍾馗) – pogromca demonów. Jego wizerunek zawiesza się pod koniec roku lub piątego dnia piątego miesiąca kalendarza księżycowego, by odstraszyć złe moce. Zhong Kui, uzbrojony w miecz, dowodzi tysiącami duchów i demonów, które pomaga ujarzmić. Według legendy był uczonym, który popełnił samobójstwo z powodu niesprawiedliwości, a po śmierci został obrońcą ludzi i strażnikiem zaświatów.

W chińskiej tradycji istnieje wiele praktyk ochronnych, które mają zapobiec działaniu złych duchów. Jedną z nich jest Zhongyuan Jie (中元节), czyli Festiwal Głodnych Duchów, obchodzony 15. dnia 7. miesiąca księżycowego, to moment, gdy duchy powracają do świata żywych. Składa się im wówczas ofiary : jedzenie, kadzidła, modlitwy, aby je zadowolić i zapewnić im spokój. Inny sposób to rytuały i ofiary – palenie papierowych pieniędzy (冥币 míngbì), składanie posiłków, modlitwy i kadzidła pomagają zaspokoić potrzeby duchów i zapobiec ich gniewowi. Pomocne są też codzienne przesądy – w wielu regionach unika się gwizdania po zmroku, kąpieli nocnych czy otwierania parasoli w pomieszczeniu, gdyż mogą one przyciągać duchy. W Chinach popularne są także amulety ochronne – lustra bagua((八卦镜) czerwone wstążki, monety z czasów dynastii Qing, zioła i kadzidła to popularne środki zabezpieczające przed złymi mocami.

Duchy i demony w chińskim folklorze często łączą się z mitologicznymi stworzeniami, które pełnią funkcje ochronne. Przykładem są chińskie smoki – symbole siły i władzy, a zarazem strażnicy przed złymi duchami. Podobną rolę pełni Lew chiński, często spotykany przy wejściach do świątyń i pałaców jako symbol szczęścia i ochrony.

Świat duchów i demonów przenika się z mitologią, tworząc złożony system znaczeń. Nie są one jedynie postaciami grozy – pełnią rolę strażników porządku, symboli moralnych przestróg i pośredników między życiem a śmiercią. Ich obecność przypomina o konieczności utrzymywania więzi z przodkami i szacunku wobec zmarłych, bez którego harmonia między światem ludzi a światem duchów zostaje zakłócona. W ten sposób duchy w chińskiej tradycji pełnią funkcję pomostu między przeszłością a teraźniejszością, między lękiem a szacunkiem, między tym, co doczesne, a tym, co wieczne.

Ada Konieczna