Wybory prezydenckie obnażyły wiele przerażających zjawisk, zachowań i postaw wśród polityków i wyborców, niezależnie od tego, w którym miejscu politycznego spektrum lokują swoje sympatie. Cieszymy się, że nie musimy pisać o polskiej polityce, ale w czasie kampanii wyborczej jedna rzecz stała się dla nas szczególnie istotna. W Polsce świadomość procesów politycznych, a nawet podstawowych założeń ustrojowych kraju jest na bardzo niskim poziomie. Przychodzimy zatem z wiedzą z poziomu rozszerzonego, tj. informacjami o politycznych ustrojach Azji. Prezentujemy Wam w pigułce wiedzę o 5 wybranych systemach politycznych Azji – zróżnicowanych, choć czasem ekstremalnych.

• Monarchia i szariat – Arabia Saudyjska

Arabia Saudyjska to przykład monarchii absolutnej o teokratycznym charakterze. Pełnia władzy politycznej i religijnej skoncentrowana jest w rękach króla z dynastii Saudów. W kraju nie ma ani trójpodziału władzy w zachodnim rozumieniu, ani też konstytucji, choć w latach 90. XX wieku założenia systemu politycznego zawarto w dokumencie Basic Law of Governance – swoistym odpowiedniku ustawy zasadniczej. Kraj nie posiada parlamentu ani nawet niezależnych partii politycznych.

Król Arabii Saudyjskiej jest jednocześnie głową państwa, szefem rządu, zwierzchnikiem sił zbrojnych i podstawowym autorytetem religijnym jako Strażnik dwóch najważniejszych meczetów w Mekce i Medynie. Król mianuje ministrów i gubernatorów prowincji. Funkcję parlamentu pełni Zgromadzenie Doradcze króla. System prawny tożsamy jest z religijnym prawem – szariatem, w interpretacji hanbalickiej. Partie polityczne i związki zawodowe są zakazane, a jedyne częściowo demokratyczne wybory to te do lokalnych rad samorządowych.

• System monopartyjny i komunizm o chińskiej specyfice – Chiny

System polityczny Chińskiej Republiki Ludowej jest jednopartyjny, a centralną rolę polityczną odgrywa Komunistyczna Partia Chin. Partia dominuje i wpływa na wszystkie instytucje państwa mimo formalnie istniejącego trójpodziału władzy. Funkcję ustawodawczą pełni Ogólnochińskie Zgromadzenie Przedstawicieli Ludowych, które składa się z ok. 3000 delegatów i – mimo formalnie szerokich kompetencji – zatwierdza w praktyce decyzje KPCh.

Rada Państwowa to chiński „rząd” – główny organ administracyjny. Na jego czele stoi premier. Realizuje partyjną politykę państwową, a sam premier ma mniejszą władzę niż Sekretarz Generalny KPCh – realnie najważniejsza osoba w kraju. Władza sądownicza należy do Najwyższego Sądu Ludowego, Najwyższej Prokuratury Ludowej i sądów niższej instancji. Władze partyjne mają wpływ na obsadę stanowisk sędziowskich, a także nierzadko przebieg procesów. Podsumowując: ustrój polityczny ChRL opiera się na dominacji jednej partii, która kontroluje wszystkie aspekty funkcjonowania państwa. KPCh stoi ponad konstytucją i instytucjami państwowymi, a kluczowe decyzje zapadają w strukturach partyjnych, a nie w organach państwowych.

• Największa demokracja świata – Indie

Indie to federalna republika parlamentarna, oparta na demokratycznych zasadach, konstytucji z 1950 roku oraz trójpodziale władzy. Indie są – mimo skręcania w stronę rządów autorytarnych – największą demokracją świata. Kraj cechuje bardzo rozbudowany system instytucji publicznych i wielopartyjny krajobraz polityczny na poziomie krajowym i regionalnym. Pozycja prezydenta w Indiach jest dość słaba. Nie jest wybierany w wyborach bezpośrednich, lecz przez kolegium elektorów. Jego działania są głównie ceremonialne i symboliczne. Władza jest w rękach rządu, na którego czele stoi premier – najważniejsza osoba w polityce państwa. Na parlament składają się dwie izby: Lok Sabha – izba niższa, kształtująca rząd i ustalająca budżet państwa oraz Radźja Sabha – stała izba wyższa o charakterze doradczym i konsultacyjnym.

Władza sądownicza jest formalnie niezależna od wykonawczej i ustawodawczej. Niejednokrotnie Sąd Najwyższy wypowiada się w kluczowych sprawach państwowych, w tym w zakresie praw obywatelskich i konstytucyjności działań rządu. W Indiach zarówno na szczeblu centralnym, jak i stanowym panuje pluralizm polityczny i system wielopartyjny. W kraju istnieją dziesiątki partii, lecz na poziomie ogólnokrajowym najważniejsze są dwie: rządząca obecnie Indyjska Partia Ludowa (BJP) oraz Indyjski Kongres Narodowy. Indie pozostają przykładem dużej, wielokulturowej demokracji, choć nie brakuje w niej napięć i politycznych kryzysów.

• Monarchia w służbie demokracji – Japonia

Ustrój polityczny Japonii to parlamentarna monarchia konstytucyjna, w której głową państwa jest cesarz, ale realna władza polityczna spoczywa w rękach wybieralnych organów. „Symbolem państwa i jedności narodu” – jak głosi Konstytucja – jest cesarz. Nie posiada on jednak realnej władzy, jego funkcja jest symboliczna, a działania takie jak: zwołanie parlamentu czy mianowanie premiera realizuje na wniosek rządu.

Władzę ustawodawczą stanowią dwie izby Zgromadzenia Narodowego (Kokkai), a wykonawczą rząd, na którego czele stoi mający silną pozycję polityczną i rozległe kompetencje premier. Premier tworzy Kabineto – gabinet, w skład którego wchodzą wybierani przez niego (głównie z parlamentu) ministrowie. W Japonii realizowany jest trójpodział władzy, w tym niezależność sądów podlegających jedynie założeniom konstytucji. Japonia posiada wielo-partyjny system polityczny, choć od wielu dekad dominuje jedna partia: Liberalno-Demokratyczna Partia Japonii (LDP). Ustrój polityczny Japonii łączy zatem tradycyjną monarchię z nowoczesnym systemem parlamentarnym.

• Junta i autorytarny reżim – Mjanma

Obecny system polityczny Mjanmy to reżim autorytarny z rządami junty wojskowej, która powróciła do władzy w 2021 roku po krótkim okresie funkcjonowania kraju jako demokracji. Władzę w Mjanmie sprawuje Rada Administracji Państwowej (State Administration Council, SAC) z generałem Min Aung Hlaingiem jako przywódcą (zarówno politycznym, jak i wojskowym). Konstytucja uchwalona w 2008 roku jest zawieszona, a w kraju obowiązuje nadal „stan wyjątkowy”. Władza wykonawcza sprawowana jest przez przywódcę junty, który pełni funkcję „premiera” rządu tymczasowego i kontroluje wszystkie instytucje.

Decyzje państwowe podejmowane są arbitralnie przez wojsko – dotychczasowa władza ustawodawcza została rozwiązana, a jej funkcję pełni wspomniana SAC rządząca przy użyciu rozporządzeń. Brak niezależnej władzy sądowniczej, a sądy wykorzystywane są do walki z resztkami opozycji. Obecny system polityczny Mjanmy to militarna dyktatura, w której władza jest skoncentrowana w rękach armii, a instytucje demokratyczne są zawieszone.

Krzysztof Gutowski