Afrodyta narodziła się z morskiej piany, Lakszmi – z oceanu ubijanego przez bogów. Jest łagodną i czułą postacią Wielkiej Bogini, zapewniającą szczęście i bogactwo.

Hinduskie boginie… Kali, Durga… Ludzie z Zachodu bardzo często kojarzą właśnie te groźne formy indyjskich bogiń – dzierżące w dłoniach broń, jeżdżące na tygrysach czy też tańczące na stosach pokonanych wrogów, których głowy trafiają na zdobiącą szyję niebianki girlandę. Ten obraz hinduskich bogiń jest oczywiście niepełny, formy jakie w religijności hinduskiej przyjmuje Wielka Bogini są niezwykle zróżnicowane. Zupełnie inne bowiem cechy – kojarzone z miłością matczyną, małżeńską itp. – znajdziemy u postaci innych bogiń, takich jak Lakszmi, Parwati czy Saraswati. Dziś chcemy opowiedzieć krótko o tej pierwszej.

Dlaczego właśnie dziś? Dlaczego Lakszmi powinna przynajmniej na chwilę zająć nasze myśli tego właśnie dnia? Dlatego, że na tej bogini swoje myśli skupiają właśnie dziesiątki milionów hindusów rozpoczynających obchody święta Diwali, które z boginią Lakszmi jest szczególnie związane.

Imię tej bogini – Lakszmi – oznaczało pierwotnie najpewniej „Znająca cel”/”Rozumiejąca” i bardzo wyraźnie wskazuje już na jej życzliwy stosunek do wiernych. Podobnie jak jej inne imiona, np. popularne Śri – „Wspaniała”. Lakszmi bowiem to hinduska bogini szczęścia, bogactwa, wszelkiej pomyślności. Do niej zwracają się hindusi, gdy modlą się o sukces, majątek, powodzenie w przedsięwzięciach.

Tak, jak w przypadku większości hinduskich kultów próby jednoznacznego pochodzenia i kontekstu narodzin kultu tej bogini to zadanie skazane na porażkę. Bezpieczna – i oczywista – hipoteza to ta, że Lakszmi stanowi kontynuację (zapewne też fuzję i modyfikację) różnych wcześniejszych kultów Bogini Matki, Wielkiej Bogini łączonej z pomyślnością, płodnością, bogactwem i szczęściem. Lakszmi jako bogini pojawia się dość wcześnie – w literaturze wedyjskiej (chociaż nie w najstarszych tekstach), ale jej kult rozwija się dużo później i dojrzałą formę przyjmuje najpewniej w eposach i puranach (tekstach mitologicznych).

W mitologii hinduskiej Lakszmi jest małżonką boga Wisznu. Narodzić miała się w czasie jednego z najważniejszych wydarzeń tradycji hinduskiej, czyli tzw. Ubijania Mlecznego Oceanu. W mitycznych czasach bogowie oraz antybogowie (Asurowie) nie posiadali jeszcze daru wiecznego życia. Żeby zdobyć nektar nieśmiertelności (znany jako „amryta”) musieli współpracować i pozyskać go z kosmicznego, mlecznego oceanu. Analogicznie do ubijania mleka w czasie produkcji śmietany czy masła bogowie i Asurowie rozpoczęli intensywną pracę. W wyniku wspólnego wysiłku udało im się wydobyć z oceanu wspominany nektar nieśmiertelności (którego zresztą potem odmówiono Asurom). Nie było to jednak jedyne, co wydostało się na powierzchnię. Według różnych tradycji ubijaniu mlecznego oceanu towarzyszyło pojawienie się w przejawionym wszechświecie między innymi księżyca, boskiego lekarza Dhanwantari, niebiańskiej krowy spełniającej życzenia i… bogini Lakszmi! Bogini ta jest prezentowana i opisywana w tekstach zarówno jako wspaniała i idealna małżonka boga Wisznu (tak się ją opisuje w tradycji wisznuickiej oczywiście), jak i niezależna postać godna czci.

Lakszmi w ikonografii przyjmuje postać pięknej kobiety, której tronem jest lotos i która kwiat lotosu trzyma w dłoni (lub dłoniach). Pozostałe dłonie (w przypadku przedstawień, gdzie więcej niż 1 para wyrasta w boskiego ciała) wykonują najczęściej gest błogosławieństwa. Niezwykle często towarzyszą jej słonie, które znajdują się w tle lub – częściej – stoją nad nią/za nią i polewają ją wodą. Słonie te to jeden z wyróżniających Lakszmi motywów ikonograficznych, sięgający jeszcze czasów sprzed naszej ery.

Zaczęliśmy jednak od tego, że właśnie o Lakszmi przypominają sobie hindusi w tym czasie w roku. Diwali to jedno z dwóch najważniejszych – razem z holi – świąt hinduskich. Symbolizuje zwycięstwo światła nad mrokiem i według jednej z tradycji ma upamiętniać narodziny bogini Lakszmi. I to jej znaczna część obchodów tego święta jest dedykowana. Ale o Diwali – oraz roli Lakszmi w tym święcie – więcej dowiecie się jutro!

Krzysztof Gutowski